Wat laat je na, als je er niet meer bent? Bij het werk als uitvaartondernemer zijn de gesprekken met families een mooie leerschool. Wat herinneren mensen zich van jou als je er niet meer bent? Wat wordt er verteld bij jouw afscheid?  Bij het afscheid van Herman kwam vooral naar voren hoe fijn het was dat hij als vader zo aanwezig was geweest. Om liefdevol overal mee te helpen en te ondersteunen. Van een gaaf nieuw stuur op je fiets, op je wachten tot je thuis kwam van een avondje uit, tot volgen op de kaart welke plaatsen je tijdens een reis allemaal kwam.  Herman kwam door hartklachten al jong thuis te zitten en zo maakte hij van de nood een deugd. Het was daarom eenvoudig bij hen thuis, maar zijn kinderen hebben altijd het idee gehad dat ze niets te kort kwamen en hun ouders waren tot hun dood dol op elkaar.  In de speech bij zijn uitvaart noemde zijn dochter hem de groentesoep koning. Want  de groentesoep die hij maakte was tot ver buiten zijn gezin beroemd.

Om ​k​inderen iets tastbaars te geven in een periode van rouw, hebben we het Sterrenboekje ontwikkeld. Het is een creatief informatie- en werkboekje voor kinderen tussen de 5 en 12 jaar. Ze kunnen hun gevoelens in het boekje kwijt op verschillende manieren en het geeft veel informatie over alles wat met overlijden en rouw te maken heeft op een toegankelijke manier. Kinderen vanaf 5 jaar kunnen er uit voorgelezen worden en er in kleuren, oudere kinderen kunnen er zelf informatie uithalen en het als een soort schrijfboekje gebruiken dat helpt om de herinneringen vast te leggen en geeft tips zoals het maken van een herinneringsplekje in hun kamer. Het is een mooie samenwerking geworden met, onder andere, mijn schoonmoeder Emilie Koger (gespecialiseerd in creatieve rouwverwerking) en mijn schoonzus Elisah Koger (grafische vormgeving). Het boekje kost 13. 95 en is verkrijgbaar via het contactformulier van onze website of via de mail.  Daarnaast presenteren we het boekje tijdens: Workshop/Lezing rouw bij kinderen - Vrijdag 14 maart, Theater POSA Lelystad Als je wereld nog maar klein is en je raakt daar een deel van kwijt...dan is dat heel ingrijpend. Een kind dat iemand verliest moet dus heel goed opgevangen worden. Hoe doe je dat als ouder/ verzorger? Als opa of oma? Als meester of juf? Je kunt een levenslange indruk achterlaten. Zowel positief als negatief. Hoe help je kinderen verder? En wat zeg je nu precies wel en niet tegen kinderen? Wat leg je uit met welke woorden? Doe waardevolle kennis op bij deze interactieve lezing. Auteur en rouwtherapeute Maria de Greef spreekt deze avond over dit onderwerp. En je bent welkom met al je vragen!  De avond begint om 19:00 en duurt tot ca. 21:00.  Kosten 7,50 p.p. Inclusief 1 consumptie. Bij aanvraag van 3 kaarten ontvangt u een gratis Sterrenboekje. Bestel uw kaartjes op https://www.theaterposa.nl/voorstelling/vr-14-maart-2025-1900-uur-kinderen-die-verliezen/ of via ons contact formulier. ​

Jan kon niet meer. Hoewel iedereen genoot van zijn gezelligheid, de praatjes die hij met iedereen maakte en de spelletjes die hij graag deed met kinderen en kleinkinderen (vooral Yahtzee) , hield Jan het niet langer uit. Voortdurende jeuk, pijn en benauwdheid en het verlies van zijn vrouw een half jaar geleden, maakte dat hij genoeg had van het leven. Zijn afscheid werd voorbereid en zijn kinderen lieten in zijn kamer, een dag voor zijn overlijden, alle teksten en muziek horen die bij zijn afscheid gespeeld en gesproken zouden worden. Ook Jan vond het heel waardevol dit zelf mee te kunnen maken. De volgende ochtend kwamen zijn dochters hem ondersteunen omdat de euthanasie zou plaatsvinden. Jan was er klaar voor. Geen spoor van angst of spijt, het was goed zo. Zijn lichaam zou, op zijn verzoek, beschikbaar gesteld worden aan de wetenschap. Dus op de dag van zijn afscheid in de aula in Lelystad was er geen lichaam, geen kist. Wel stonden er spulletjes die symbool stonden voor wie hij geweest was. Zijn eerste zaag, waar hij nog altijd trots op was en symbool stond voor zijn eigen aannemers bedrijf. Yahtzee, een pot Engelse drop, wat boeken, een tuinharkje, een paardenzadel en een mooie foto van Jan. Ondersteund door alle mooie verhalen en een kleindochter die nog één keer probeerde Yahtzee te gooien was het een mooi en compleet afscheid.

Veel mensen vinden het spannend om een verhaal te vertellen voor een grote groep mensen. Helemaal bij een emotionele gelegenheid zoals een uitvaart. Doe je het dan maar niet? Vaak helpen we families door samen herinneringen op te halen en hier een compleet verhaal van te maken. Naast dat het fijn en waardevol is om dat te doen is het vaak ook een duwtje in de rug om het uiteindelijk toch zelf te doen. Ook denk je bij een uitvaart vaak aan een bijeenkomst waar mensen iets vertellen, je luistert naar muziek en ondertussen wat foto’s voorbij ziet komen. Het kan een prachtig eerbetoon zijn, maar kan het ook anders? Ruth en ik helpen je graag aan ideeën die bij je passen als familie of bij de overledene passen. Er zijn in Flevoland diverse mooie locaties om een uitvaart te houden en ook veel ideeën om het eens helemaal anders te doen.  Bijvoorbeeld een inloop condoleance met borrel in de Waterlely, , een tour met de uitvaartbus langs locaties uit het leven van de overledene, een herinnerings wandeling door een natuurgebied of een kleine bijeenkomst in de woonkamer. Er kan zoveel en er moet niks. We helpen je graag.

Aan de tafel is mijn moeder druk bezig om troostpoppetjes te maken. Ze maakt ze van kralen en knopen. Ze doet het graag, want het idee dat het troost brengt bij verdrietige kinderen vind ze super mooi.  Bij een uitvaart met jonge kinderen er bij, bijvoorbeeld kinderen die afscheid nemen van een opa of oma neem ik deze poppetjes mee.  De kinderen verstoppen ze tussen de bloemen op de kist. Het poppetje maakt zo hetzelfde mee. Hoort de verhalen en ziet de foto's en de verdrietige mensen. Ik vertel er een verhaal bij en het poppetje gaat mee naar huis als tastbare herinnering.  Het poppetje helpt zo om terug te denken aan de dag van de uitvaart, maar vooral ook om terug te denken aan alle mooie verhalen die er die dag gedeeld zijn. En het verhaal over huilen als je verdrietig bent. Hoe goed het helpt als je je tranen naar buiten laat komen, dat maakt ruimte in je hoofd voor mooie herinneringen. Als je hoofd vol zorgen zit je hart zwaar van verdriet Fluister dan maar in mijn oor en ik vergeet het niet  Ik laat je zorgen druppelen en maak weer ruimte vrij zodat je hart weer lichter wordt en maak je bijna blij Dat lukt mij ook niet in één nacht Een beetje elke keer In t donker houd ik steeds de wacht Eens doet het minder zeer Arie

Kent u “de bloemenband”? Het is een stoffen band die onder de rand van de kist komt te zitten met lussen waar bloemen in gestoken worden. Als de bloemen er in zitten vormt zich een soort bloementuintje aan de bovenzijde van de kist. Begin mei begeleidde ik een uitvaart waar de bloemenband prachtig bij paste. Het was een informele samenkomst in “Wind in de wilgen” (voormalig theehuis in Lelystad dat nu alleen nog voor groepen beschikbaar is) We troffen het enorm met het weer. De zon scheen toen we de kist van mevrouw naar binnen begeleiden. We plaatsten haar onder de perzikenboom in de serre. De gasten kwamen binnen en dronken een kop koffie of thee met iets lekkers en hadden ruimte om even bij mevrouw te zijn en elkaar te ontmoeten. Daarna deelden de kinderen hun herinneringen aan hun moeder terwijl op de achtergrond foto’s langzaam voorbij kwamen. Na alle herinneringen brachten we haar naar de rouwauto terwijl de muziek van Miriam Makeba door de polder klonk. Aansluitend was een uitgebreid lunchbuffet. De deuren konden open blijven staan en ook de tafels in de wilde tuin konden gebruikt worden. Vroeger was mevrouw hier zelf ook tijdens haar fietstochten vaak geweest. Mooier en warmer had het niet kunnen zijn. Foto: bloemenband.nl   Arie ten Wolde  - Koger

Veel mensen worstelen met het woord ROUW, wat is dat nou precies? Het zijn niet zomaar wat tranen. Rouw kent vele vormen. Het valt nooit met elkaar te vergelijken. Dat maakt het ook moeilijk. Bijvoorbeeld dat mensen die heel dicht bij elkaar staan, elkaar soms niet  kunnen vinden of helpen.  Het kan de één veel harder of heel anders treffen dan de ander. Hoe was je relatie met iemand? Hoe plotseling overkomt iets je? Of hoeveel steun en ruimte ervaar je van de mensen om je heen? Rouw kan je als een diepe pijn zelfs fysiek raken. Het kan je ontregelen. Je geheugen vertroebelen. Je kunt er doodmoe van zijn,.. Sommige mensen kunnen die kleding maar niet opruimen, durven amper de slaapkamer nog in te komen. Neem de tijd. Deel. En vraag om ruimte. En zoek hulp als het je de dagen niet meer door komt. Een nabestaande stuurde mij deze mail: Op een middag was ik in de tuin bezig en in de verte hoorde ik een aanzwellend geronk. Ik zag even later een stoet van langzaam rijdende motoren over de Kustendreef, erachter een pick-up met een kist met prachtige bloemen erop. Dat geronk trilde door in mijn lijf en was een heftige allesomvattende emotie. Zoiets bedenk je niet, emotie kan je overvallen op momenten die je niet voorziet. Wil je iemand die rouwt helpen? Luister vooral en geef aandacht. Je kunt het niet oplossen, maar wel steun geven. foto Luca Patrone

Na je overlijden lag je in je eigen bed, op je eigen kamer. Wat fijn dat de hele familie zo steeds even bij je kon zijn. Tot de dag van de begrafenis. Ik legde je in je vaders armen en samen droegen we jou de trap af. In de woonkamer stond al je familie. Wat een groot verdriet. We legden jouw lichaam in de kleine rode uitvaartkist, daar had je zelf om gevraagd. Je hield er zo van om met papa naar Star Wars te kijken. Dus had je een Star Wars rouwkaart en waren er "stormtroopers" op de dag van je uitvaart die voor je kist uitliepen. De rouwauto reed het terrein op waar al je klasgenootjes met een bloem langs het pad stonden. Papa en Mama vertelden hoe trots ze op je waren, hoe sterk je was geweest in alles wat je zo jong al mee moest maken. De ketting met kralen voor chemo’s, operaties en ziekenhuisbezoeken was meters lang. Nu hadden jouw familieleden deze vast als een verbindende draad. We droegen je de aula uit richting het graf waar fakkels branden. Een lange stoet van mensen bracht je een laatste groet. Wat heb je op jonge leeftijd al een indruk gemaakt en wat zul je gemist worden. Arie ten Wolde – Koger

Sinds een maandje mag ik me "Dijkdichter" noemen. Het is een dichterskring die sinds 2009 in Lelystad bestaat en elke twee weken samenkomt om gedichten met elkaar te delen. Dat betekent dus ook dat je elke twee weken met een nieuw gedicht moet komen. Een mooie stok achter de deur om creatief bezig te blijven. Voor mij ontstond deze hobby vanuit mijn werk. Soms zocht ik bij een plechtigheid een passend gedicht, maar was ik nooit helemaal tevreden. Het begon met sleutelen aan bestaande gedichten, om uiteindelijk toch maar een heel nieuw gedicht te schrijven. De reacties die ik kreeg waren zo positief dat het me stimuleerde hier mee door te gaan. Inmiddels zijn er meer onderwerpen dan alleen rouw en verlies. De Dijkdichters krijgen regelmatig opdrachten om gedichten te maken. Bijvoorbeeld voor een kunstexpositie, voor aan de wand in een café, voor op een bankje in het park, etc. Met zo'n concrete opdracht wordt je gedwongen met een bepaald thema aan de slag te gaan. Zo schreef ik recent een gedicht over "het IJsseloog" Het is een kunstmatig eiland in het Ketelmeer, bedoeld om verontreinigd slib op te slaan. Het dubbele er aan is dat het op het oog een mooi eiland is waar bloemen bloeien die soms door de IJssel helemaal vanuit Zwitserland zijn meegevoerd. (foto Siebe Swart) Eén oog kijkt naar de hemel Haar wimpers bloeien Gevoed door haar tranen Eén oog kijkt naar de hemel Verfrissend groen in donker water Haar duistere inhoud blijft verborgen

Het was stil geworden in huis na het overlijden van zijn vrouw. Zijn steun en toeverlaat. Afscheid nemen. Het komt een keer, maar hoe moet je daarna verder? Hij regelde de praktische dingen, zij de sociale. Hij was de luidruchtige, zij was er voor een goed gesprek. Zo waren ze een team. De laatste jaren was hij aan een rolstoel gebonden en nu was hij afhankelijk van wie hem bezocht of op kwam halen. De dagen bestonden uit wat lezen, of de dagelijkse dingen zoals eten en afwassen. De dagen duurden vaak lang. Gelukkig waren zijn kinderen en kleinkinderen trouwe bezoekers. En met een glaasje wijn zat hij al snel weer op zijn praatstoel. In zijn agenda schreef hij dagelijks wie er geweest was of waar hij verder aan moest denken. Dat gaf houvast. Toen zijn huishoudelijke hulp op een ochtend aan de vaste deur stond bleek hij in zijn slaap overleden. 2 jaar na zijn vrouw. We bespraken de wensen voor zijn uitvaart op zondagavond in de woonboot van zijn zoon. Het werd een lang gesprek terwijl de zon rood in het water onder ging, want wat waren er veel verhalen en warme herinneringen. Op de dag van de crematie schreven alle bezoekers nog een laatste berichtje in zijn agenda. De familie bracht hem tot de deur van de oven en gaf zijn agenda met hem mee. En terwijl de regen tegen de ramen kletterde hieven we het glas op hem, want daar hoorde bij hun vader.

Ik zit naast je bed En houd je hand vast. Ik denk terug aan alles wat we samen deden. Samen skiën, samen klussen, bier brouwen, bier drinken. Laatst nog op het terras in een waterig zonnetje. Je was lief en geduldig. Je was grappig en had een geruststellende aanwezigheid. Een sterke basis die er altijd was. Je was mijn vader en mijn vriend. De apparaten piepen en ik ben weer met mijn hoofd bij hier en nu. Jij in dit bed. Geen strohalmen meer om vast te grijpen. Je hebt gevochten om weer beter te worden, maar het kan niet meer. Alles is gezegd en je bent rustig. Klaar om te gaan. Je zucht... Het is stil. Plotseling nog een zucht. En je bent weg. Wat fijn om al die tijd bij je geweest te zijn. Wat goed dat jij er zo klaar voor was. Maar wat zullen we je vreselijk gaan missen. Op de dag van je uitvaart zit de kerk vol. Het is een klassieke dienst, zoals jij dat wilde. Met orgelmuziek, muziek die doet denken aan hoe jij vroeger op het orgel speelde. In de stralende zon lopen we van de kerk naar de begraafplaats. Met mijn neven samen tillen we je kist naar het graf, om daar je lichaam los te laten. Omgeven door graven van andere familieleden. Onwerkelijk om verder te gaan zonder jou. Wat goed dat jij er zo klaar voor was. Maar wat zullen we je vreselijk gaan missen. ( Impressie van een uitvaart die ik mocht begeleiden)

In april 2023 zat ik aan tafel bij mijn oom en tante. Mijn oom Rob wist dat hij ongeneeslijk ziek was en wilde dat ik zijn uitvaart zou doen. En hij had nogal een duidelijk idee hoe. We legden alles samen vast, hopend dat het nog maar lang op de plank zou blijven liggen. Stichting levensportret maakte nog een waardevolle herinnering voor zijn kinderen en kleinkinderen, omdat hij bang was dat zijn kleinkinderen anders later geen idee meer zouden hebben wie ‘opa Rob’ geweest was. Mijn tante stopte eerder met werken en samen hebben ze intensieve maanden genoten, reizen gemaakt, tranen gelaten, borrels gedronken en met veel mensen mooie gesprekken gehad. Eind november gaf zijn lichaam aan dat hij niet langer meer verder kon en koos hij voor euthanasie. Er werd een kist besteld bij Siem Boot. Zijn dierbaren kwamen de kist beschilderden. Rob was heel trots op het resultaat. De rouwkaart werd ontworpen, met een foto van zijn zeilboot die hij zelf uitzocht. Op de ochtend van de euthanasie werd de kist geleverd zodat hij deze nog even in het echt kon zien. Toen hij daarna het glaasje leeg dronk zei hij: “Ik heb wel eens een betere borrel gehad, wie kent er nog een goede mop?“ om het moment voor zijn vrouw en kinderen wat luchtiger te maken. Alles was al gezegd. Op de dag van de uitvaart ging alles zoals hij het met zijn vrouw en kinderen bedacht had. Wat kan het waardevol zijn als je de kans hebt het samen voor te bereiden. Arie ten Wolde – Koger